रामशेज किल्ल्याबद्दल माहिती

महाराष्ट्राच्या ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक वारशाचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे त्याचे गडकिल्ले. यापैकीच एक आहे नाशिक जिल्ह्यातील रामशेज किल्ला, जो आपल्या शौर्यपूर्ण इतिहासासाठी आणि नैसर्गिक सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध आहे. नाशिक शहरापासून अवघ्या १०-१४ किलोमीटर अंतरावर, नाशिक-पेठ मार्गावर वसलेला हा किल्ला मराठ्यांच्या पराक्रमाची गाथा सांगतो. या लेखात आपण रामशेज किल्ल्याचा इतिहास, त्याचे वैशिष्ट्य, आणि पर्यटकांसाठी असलेली आकर्षणे याबद्दल जाणून घेऊया.

किल्ल्याचा इतिहास

रामशेज किल्ल्याचे नाव ‘रामशेज’ याचा अर्थ ‘रामाची शेज’ असा आहे. पौराणिक कथेनुसार, प्रभू श्रीराम आपल्या वनवासादरम्यान काही काळ या ठिकाणी विश्रांतीसाठी थांबले होते, त्यामुळे या किल्ल्याला हे नाव मिळाले. हा किल्ला समुद्रसपाटीपासून सुमारे ३,२७३ फूट उंचीवर आहे आणि पेठ डोंगररांगेचा एक भाग आहे.

मराठा साम्राज्याच्या इतिहासात रामशेज किल्ल्याला विशेष स्थान आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या निधनानंतर, त्यांचे पुत्र छत्रपती संभाजी महाराज यांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी या किल्ल्यावर मुघलांविरुद्ध सुमारे साडेसहा वर्षे लढा दिला. १६८२ मध्ये मुघल बादशहा औरंगजेबाने आपला सेनापती शहाबुद्दीन खान याला ४०,००० सैन्यासह हा किल्ला जिंकण्यासाठी पाठवले. मुघलांनी हा किल्ला काही तासांत जिंकण्याचा दावा केला होता, परंतु केवळ ६०० मराठा सैनिकांनी त्यांचा हा दावा खोटा ठरवला. मराठ्यांनी तोफखान्याऐवजी दगडफेक, जळते गवत आणि रणनीतीच्या जोरावर मुघलांना परतवून लावले.

मुघलांनी अनेकदा वेगवेगळ्या रणनीती अवलंबल्या, जसे की लाकडी बुरुज बांधणे, तोफांचा मारा करणे, आणि गुप्त मार्गाने हल्ला करणे. परंतु किल्ल्याचे किल्लेदार आणि मराठा सैनिकांनी प्रत्येक वेळी त्यांचे डावपेच हाणून पाडले. एकदा तर मराठ्यांनी मुघलांच्या तांत्रिकाला गनिमी काव्याने हरवले आणि त्यांचा पराभव केला. अखेरीस, कासिम खान किरमानी याच्या नेतृत्वाखाली मुघलांना किल्ला जिंकण्यात यश मिळाले, परंतु त्यासाठी त्यांना प्रचंड किंमत मोजावी लागली. १८१८ मध्ये हा किल्ला ब्रिटिशांच्या ताब्यात गेला, जेव्हा त्यांनी त्र्यंबकगड किल्ला जिंकल्यानंतर रामशेजसह १७ किल्ले ताब्यात घेतले.

किल्ल्याची वैशिष्ट्ये

रामशेज किल्ला हा इतर किल्ल्यांप्रमाणे उंच डोंगरावर किंवा दऱ्याखोऱ्यात नाही, तर एका मोकळ्या आणि सपाट मैदानावर आहे. यामुळे त्याची रणनीतिक महत्त्वाची भूमिका आणखी विशेष ठरते. किल्ल्यावर जाण्यासाठी आशेवाडी गावातून एक सोपी चढण आहे, जी साधारण एक तासात पूर्ण होते. या मार्गावर पर्यटकांना खालील गोष्टी पाहायला मिळतात:

राम मंदिर आणि गुहा: किल्ल्याच्या मार्गावर एक प्राचीन राम मंदिर आहे, जे एका मोठ्या गुहेत आहे. ही गुहा भक्तांनी चांगली राखली आहे आणि येथे विश्रांतीसाठी जागा आहे. मंदिरात प्रभू राम, लक्ष्मण आणि सीतेच्या सुंदर मूर्ती आहेत.
पाण्याची टाकी: किल्ल्यावर अनेक दगडी पाण्याची टाकी आहेत, त्यापैकी काहींमध्ये आजही पिण्यायोग्य पाणी आहे.
मुख्य प्रवेशद्वार: किल्ल्याचा मुख्य प्रवेशद्वार दगडात कोरलेले आहे आणि आजही त्याची भव्यता दिसून येते.
नैसर्गिक सौंदर्य: किल्ल्याच्या शिखरावरून त्र्यंबक, सातमाला, भोरगड आणि चांभार लेण्यांचा डोंगररांगांचा विहंगम दृश्य दिसतो. पावसाळ्यात येथील हिरवळ आणि धुके पर्यटकांना मोहित करते.

पर्यटकांसाठी माहिती

रामशेज किल्ला हा ट्रेकिंगसाठी आणि इतिहासप्रेमींसाठी एक उत्तम ठिकाण आहे. येथे येण्यासाठी काही टिप्स:

कसे पोहोचाल: नाशिकच्या सीबीएस बसस्थानकातून पेठमार्गे आशेवाडी फाट्यापर्यंत बस उपलब्ध आहे. तिथून १०-१५ मिनिटांच्या चालण्यावर आशेवाडी गावातून किल्ल्याचा मार्ग सुरू होतो. खाजगी वाहनानेही येथे सहज पोहोचता येते.
ट्रेकिंग: किल्ल्यावर चढणे सोपे आहे आणि नवशिक्यांसाठीही योग्य आहे. चढाईला सुमारे ४५ मिनिटे ते १ तास लागतो.
उत्तम वेळ: ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी हा किल्ला भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम काळ आहे, कारण या काळात हवामान सुखद असते. पावसाळ्यातही येथील सौंदर्य अप्रतिम असते, परंतु पावसाळ्यात पायवाट निसरडी असू शकते.
सुविधा: किल्ल्यावर कोणत्याही सुविधा नाहीत, त्यामुळे पाणी, खाण्याचे पदार्थ आणि सूर्यापासून संरक्षणासाठी टोपी किंवा छत्री सोबत ठेवा.
पर्यटन स्थळे जवळपास: किल्ल्याच्या आसपास सुला व्हाइनयार्ड्स, सप्तशृंगी देवी मंदिर, आणि सोमेश्वर मंदिर यांसारखी ठिकाणे भेट देण्यासारखी आहेत.

सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व

रामशेज किल्ला हा मराठ्यांच्या धैर्याचा आणि रणनीतीचा एक जिवंत पुरावा आहे. संभाजी महाराजांनी या किल्ल्यावर मुघलांविरुद्ध केलेला लढा मराठ्यांच्या अजेय आत्म्याचे प्रतीक आहे. दरवर्षी संभाजी महाराजांच्या जन्मदिनी येथे उत्सव साजरा केला जातो, ज्यामुळे या किल्ल्याचे सांस्कृतिक महत्त्व आणखी वाढते. याशिवाय, श्रीरामाच्या निवासस्थानाशी जोडलेली आख्यायिका या किल्ल्याला धार्मिक महत्त्व देखील प्रदान करते.

निष्कर्ष

रामशेज किल्ला केवळ एक पर्यटन स्थळ नसून, एक समृद्ध ऐतिहासिक वारसा आहे.
येथील शांतता, निसर्गाचे सौंदर्य आणि मराठ्यांच्या पराक्रमाची गाथा प्रत्येक पर्यटकाला प्रेरणा देते. जर तुम्ही नाशिकला भेट देत असाल, तर रामशेज किल्ल्याला भेट देऊन मराठ्यांच्या शौर्याचा आणि श्रीरामाच्या पावन स्मृतीचा अनुभव अवश्य घ्या.